Δελτίο Τύπου 

«Το Σύμπαν της Ρωσικής Πρωτοπορίας:

Τέχνη και Εξερεύνηση του Διαστήματος, 1900-1930»

Διάρκεια: 10 Δεκεμβρίου 2010 ? 27 Μαρτίου 2011

Χώρος: Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μονή Λαζαριστών

Σ? ένα ταξίδι στο διάστημα συμμετέχει η Συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης με την έκθεση «Το Σύμπαν της Ρωσικής Πρωτοπορίας: Τέχνη και Εξερεύνηση του Διαστήματος, 1900 - 1930». Η έκθεση διοργανώθηκε μετά από πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποτίν (Fundaci?n Bot?n), παρέμεινε στην Ισπανία, στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος, στην πόλη Σανταντέρ, της βόρειας Ισπανίας, το διάστημα 24 Ιουνίου-19 Σεπτεμβρίου και φιλοξενείται  στη Θεσσαλονίκη, στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Μονή Λαζαριστών έως τις 27 Μαρτίου 2011.

Επιμελητές της έκθεσης είναι ο καθηγητής του USC του Λος Άντζελες John E. Bowlt, η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ανατολικών Σπουδών της Νάπολι, Nicoletta Misler και η διευθύντρια του Κ.Μ.Σ.Τ. Μαρία Τσαντσάνογλου, Η έκθεση είναι συμπαραγωγή με το Ίδρυμα Μποτίν του Σανταντέρ.

Με την έκθεση αυτή συνεχίζονται οι συνεργασίες και οι συμπαραγωγές του Κ.Μ.Σ.Τ. με τα μεγαλύτερα μουσεία της Ευρώπης στη βάση της Συλλογής Κωστάκη, η οποία ως το 2013 θα ταξιδέψει στην Ισπανία, τη Γαλλία, την Αγγλία, την Ολλανδία, τη Δανία, την Ιταλία, τη Γερμανία και αλλού.

Η έκθεση  

Η έκθεση «Το Σύμπαν της Ρωσικής Πρωτοπορίας: Τέχνη και Εξερεύνηση του Διαστήματος, 1900-1930» εξετάζει τη σχέση της ρωσικής τέχνης με την επιστήμη πριν και μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση εστιάζει στις περίπλοκες και γόνιμες σχέσεις των καλλιτεχνικών οραμάτων για το σύμπαν και των επιστημονικών ερευνών που οδήγησαν στην υλοποίηση του διαστημικού ταξιδιού.  

Διερευνώντας το συγκεκριμένο θέμα, δηλαδή τη ρωσική αντίληψη για το σύμπαν, τόσο σε μεταφυσικό και όσο και σε πραγματικό επίπεδο, η έκθεση τονίζει την αλληλεπίδραση της αισθητικής και της φιλοσοφικής συνείδησης των καλλιτεχνών και των αστροφυσικών με την αστροναυτική έρευνα των αρχών του 20ου αιώνα στη Ρωσία η οποία, με πολλούς τρόπους, συνοψίστηκε στην "Πρώτη Παγκόσμια Έκθεση Σχεδίων και Μοντέλων διαπλανητικών συσκευών και μηχανισμών» που έγινε στη Μόσχα το 1927. 

Πολλοί πειραματιστές καλλιτέχνες, εκπρόσωποι της ρωσικής πρωτοπορίας των δεκαετιών 1910 και 1920, όπως οι Πάβελ Φιλόνοφ, Πιότρ Φατέεφ, Βασίλι Καντίνσκι, Σολομών Νικρίτιν, Καζιμίρ Μαλέβιτς, Αλεξάντρ Ρότσενκο, Βλαντίμιρ Τάτλιν και Γκούσταβ Κλούτσις εμπνεύστηκαν από το θέμα της αναζήτησης άλλων κόσμων και διερεύνησαν με το έργο τους αφηρημένα λεξιλόγια με τη βοήθεια των οποίων διηγήθηκαν όχι μόνο την πτήση του πρώτου αεροπλάνου και τα πρώτα πειράματα για την υλοποίηση διαστημικής πτήσης, αλλά και το όραμα των ποιητών και φιλοσόφων για την αναζήτηση ενός απόκρυφου, αστρικού χώρου.

Πιο συγκεκριμένα, ο Τάτλιν ασχολήθηκε με την έννοια της πτήσης και ο Καντίνσκι με τον ήχο του διαστήματος. Ο Μαλέβιτς αναπαριστούσε τους πλανήτες στους μη-αντικειμενικούς πίνακές τους, ενώ ο Ρότσενκο εμπνεύστηκε από την τροχιά των πλανητών και ο Κλούτσις φαντάστηκε και ζωγράφισε την εποίκισή τους.  

Υπάρχουν πολλά φωτεινά παραδείγματα αυτής της διασύνδεσης της φυσικής και της μεταφυσικής, όπως η επίδραση που άσκησε το αποκαλυπτικό δόγμα του φιλοσόφου Νικολάι Φιόντοροφ («Η φιλοσοφία του κοινού καθήκοντος») στον μηχανικό πυραύλων Κονσταντίν Τσιολκόφσκι. Ο Τσιολκόφσκι με τη σειρά του, ενέμπνευσε τους καλλιτέχνεις Ιβάν Κουντριασόφ και Μιχαήλ Πλαξίν, οι οποίοι δημιούργησαν στη δεκαετία του 1920 πίνακες που αναπαριστούν φάσματα φυσικού αερίου, εκρήξεις και αναφλέξεις. Ο Καζιμίρ Μαλέβιτς αναφέρθηκε στην αίσθηση της πτήσης στην μη-αντικειμενική ζωγραφική του και μίλησε ακόμη και για σουπρεματιστικούς δορυφόρους, ενώ οι βιο-συμπαντιστές ποιητές έγραψαν για τους συμπαντικούς ορίζοντες και την ατμόσφαιρα. Ο μεγάλος συμβολιστής ποιητής Αλεξάντρ Μπλοκ περιέγραψε την συντριβή ενός αεροπλάνου στο ποίημά του «Πιλότος» το 1910.

Προϋποθέσεις και φαινόμενα, όπως η επίγεια έλξη και η κατάργηση της βαρύτητας, η μεταφορική και τεχνολογική κατάκτηση του ηλιακού συστήματος, η παρακολούθηση και αναπαράσταση του Γαλαξία, η παρατήρηση των εκλείψεων και των αγνώστου ταυτότητας ιπτάμενων αντικειμένων καθώς και η ποιητική επιθυμία για ένα ταξίδι από το "εδώ? στο ?εκεί? αποτέλεσαν θέματα που συνεπήραν πολλούς Ρώσους καλλιτέχνες κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.  

Αντικείμενο της έκθεσης είναι η παρουσίαση αυτής της αλληλεπίδρασης με την παράθεση όχι μόνο αριστουργημάτων του ρωσικής ζωγραφικής της πρωτοπορίας, αλλά και επιστημονικών μελετών και επιτευγμάτων, τα κατασκευαστικά στοιχεία της πτητικής μηχανής Letatlin (Λετάτλιν) που κατασκεύασε ο Τάτλιν και οι οραματιστικές διαστημικές πτητικές μηχανές που κατασκεύασαν ο Άρι Στερνφελντ και ο Φρίντρικ Τσαντερ. Ορισμένες φορές, οι καλλιτέχνες επιδιώκουν παράλληλες ιδιότητες: για παράδειγμα ο αρχιτέκτονας Γκεόργκι Κρούτικοφ σχεδιάζει ιπτάμενες πόλεις και ο ζωγράφος Νικρίτιν αναπαριστά ζέπελιν και UFO. 

Τα περισσότερα έργα της έκθεσης προέρχονται από τη συλλογή Κωστάκη του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Επιπλέον παρουσιάζονται έργα από τα παρακάτω μουσεία και ιδιωτικές συλλογές: 

-       Κεντρικό Μουσείο των Ενόπλων Δυνάμεων, Μόσχα

-       Μουσείο Εικαστικών Τεχνών, Τούλα

-       Περιφερειακή Πινακοθήκη, Τβερ

-       Ρωσική Εθνική Βιβλιοθήκη, Αγία Πετρούπολη

-       Κρατικό Μουσείο Αρχιτεκτονικής Shchusev, Μόσχα

-       Κρατικό Μουσείο Διαστήματος, Μόσχα 

-       Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Θεσσαλονίκη  

-       Συλλογή Natalia Akhmerova, Barbarian Gallery, Ζυρίχη

-       Συλλογή Αλίκης Κωστάκη, Αθήνα

-       Συλλογή των καλλιτεχνών Francisco Infante και Nonna Gurianova,

-       Μόσχα

-       Συλλογή του Vladimir Tsarenkov, Λονδίνο

-       Συλλογή του Ιδρύματος Bot?n, Σανταντέρ

-       Συλλογή του αρχιτέκτονα Γιώργου Αθανασόπουλου, Αθήνα

-       Συλλογή της καλλιτέχνιδος Λένας Αθανασοπούλου, Θεσσαλονίκη

Πολλά έργα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στη Δύση. Οι πίνακες ζωγραφικής ενισχύονται από μια σειρά φωτογραφιών και αφισών, βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών-ντοκιμαντέρ με θέμα την κατάκτηση του διαστήματος, ενώ θα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις (κάθε Τετάρτη στις 16:00) και οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, καθόλη τη διάρκεια της έκθεσης.

Τέλος, τα πλούσια ευρήματα της ρωσικής πρωτοπορίας και των επιστημόνων της εποχής τους επεκτείνονται σε πιο πρόσφατες εποχές με την συμμετοχή των έργων των σύγχρονων Ρώσων καλλιτεχνών Φρανσίσκο Ινφάντε και Νόννα Γκουριάνοβα. Στην έκθεση παρουσιάζεται μεταξύ άλλων ο πίνακας του Βασίλι Καντίνσκι «Μουσική Οβερτούρα - Βιολετί Αιχμή» που ταξίδεψε ως τη Θεσσαλονίκη από το Μουσείο Καλών Τεχνών της ρωσικής πόλης Τούλα.

Η διευθύντρια του Κ.Μ.Σ.Τ. Μαρία Τσαντσάνογλου διευκρινίζει: "Πρόκειται για μια έκθεση που εξετάζει το διάστημα από διαφορετικές οπτικές γωνίες ταυτόχρονα: από την πλευρά της επιστήμης, της αισθητικής, της οντολογίας, της μεταφυσικής. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον στην έκθεση είναι αφενός η εμφανής σύγκλιση επιστήμης και τέχνης στην εποχή της ρωσικής πρωτοπορίας και αφετέρου η έμπρακτη απόδειξη ότι αυτό που φαντάζει ουτοπικό και ποιητικό μπορεί τελικά να υλοποιηθεί και να αλλάξει ριζικά τη ζωή των ανθρώπων. Η μεταφυσική αισθητική θεωρία του σουπρεματισμού από τον Μαλέβιτς ως την τέχνη που καταγράφει και ερμηνεύει το σύμπαν και η ουτοπική φιλοσοφική θεωρία για την αποίκιση πλανητών του Φιόντοροφ βρίσκουν την πραγμάτωσή τους στους πρώτους πυραύλους που σχεδίασε ο μηχανικός Τσιολκόφσκι". 

Ο κατάλογος της έκθεσης είναι δίγλωσσος (ελληνικά, αγγλικά) και περιέχει εκτενές εισαγωγικό κείμενο των επιμελητών, καθώς και άρθρα ιστορικών τέχνης, φιλόσοφων και αστρονόμων.